abbídere , vrb rfl: abbíere Definizione
coment'e bíere, su si acatare de sa cosa / pps. abbidu, abbistu
Sinonimi e contrari
abbillai,
abbitzare,
acatae,
saerare
Frasi
totu de incantu mi est boladu chena mi abbídere de cale manera ◊ sa morte nos ferit chi mancu nos ndhe abbidimus ◊ su tempus che est coladu chena mi ndhe abbíere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'apercevoir
Inglese
to perceive
Spagnolo
darse cuenta,
advertir
Italiano
accòrgersi
Tedesco
bemerken.
abbigiàre , vrb: abbisari,
abbitzare,
abbizai,
abbizare Definizione
arrennèscere a bíere o intèndhere (o fintzes a cumprèndhere) a manera de atinare o atuare a ccn. cosa candho acontesset o fintzes innanti (s'impreat fintzes in forma pronominale); ischidare, passare de dormiu a ischidau
Sinonimi e contrari
abbídere,
abbillai,
acatae,
ischidare,
saerare,
sagamare,
sapire
Modi di dire
csn:
abbizàresi de una cosa, abbizàresi una cosa, abbizàresi chi…; a ti ndhe cheres abbizare!… = ma càstia a biri tui!…; su malàidu no si abbizat = no atuat, at pérdidu sos sentidos
Frasi
mi abbitzo de mi atzapare in locu chi no connosco ◊ custos canes sunt distintos pro abbizare ◊ cudhos si nche fint abbizaos chi dego mi picabo sa merendha ◊ no ti abbizas chi cue bi at irballu?! ◊ mi apo abbizadu chi at intradu zente a s'ortu ◊ cosa ti as abbizadu istanote? ◊ est una cosa chi benit dae sene, chene mancu ti n'abbitzare ◊ canno cudhos si fint abbitzatos de s'istrantzu, l'aiant giuliatu ◊ fiza mia, ses prepotente chi non ti abbizas iscussiderada! ◊ sunt vetzos e si parent pitzinnos: a non si ndhe abbizare!…◊ su padronu est drommidu e non si abbizat de nudha ◊ chi mi ndi fuia abbisau, cussa trassa no dhi fut arrennéscia ◊ ti ndi furant sa cosa e mancu ti ndi abbisas!
2.
a ite ora ti ndhe ses abbizadu? ◊ ndhe tia chèrrere abbizare a su pitzinnu, ma est chito
3.
a ti ndhe cheres abbizare, ite pretesas chi tenet cussu muconosu?! ◊ a ti ne cheres abbitzare… e geo chi credia chi!…
Cognomi e Proverbi
prb:
iscuru a chie no si abbizat de su chi est!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'apercevoir,
se rendre compte
Inglese
to perceive
Spagnolo
percatarse,
darse cuenta
Italiano
accòrgersi,
notare
Tedesco
bemerken.
acatàe, acatài , vrb rfl: acatare 1,
agatare 1 Definizione
sapíresi de calecuna cosa, arrennèscere a bíere o intèndhere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbídere,
abbigiare,
abbillai,
saerare,
sagamare
Frasi
si ndi furant is domus e mancus si ndi acatais! ◊ no ti ndi acatas ca ses andendi mali? ◊ portiat in dossu fragu malu, ma pariat de no si ndh'èssere agatadu ◊ dh'ant fatu mali e si ndi est acatau ◊ no si est agatau de su chi fit faindhe ◊ ti che agatas betzu chi mancu ti ndhe acatas ◊ no si ne acatat ne batu e ne cane ◊ ti ndhe ses agatadu chi ses rutu in pecadu!◊ si est acatau ca no est che a innanti mancu cun is amigos ◊ su primu foedhu c'intendho ca deo mi ndhe acato candho is cosas funt capitadas ◊ apo iscurtau e solu tandho mi seo acatau ca ant fatu una cosa manna
Etimo
ctl.
acatarse
Traduzioni
Francese
se rendre compte
Inglese
to perceive
Spagnolo
darse cuenta
Italiano
accòrgersi
Tedesco
bemerken.
allampàre , vrb: allampiai,
allampiare Definizione
apèrrere bene is ogos abbaidandho; arrennèscere a bíere o connòschere fintzes de atesu
Sinonimi e contrari
illampiare,
ispalpedhare
/
allampiociare,
apubai,
assebeltare,
bídere,
iscerai,
semodare
Frasi
giómpidu a s'incraradorza, ndh'at pódidu allampiare sos carabbineris ◊ in s'ispricu de su poju che allàmpio sa figura de mene etotu ◊ cudhos si fint girados a l’abbaidare allampiandhe sos ogos ◊ Tziu Missente, comente nos nche allampiabat, nos mutiat a nos cumbidare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
apercevoir
Inglese
to perceive
Spagnolo
divisar
Italiano
scòrgere,
intravedére
Tedesco
erblicken.
apuài, apubàe, apubài, apubàre , vrb Definizione
abbaidare e arrennèscere a bíere, fintzes cun paga lughe o atesu o a dónnia modu cun dificurtade, giustu coment’e candho totu su chi si podet bíere est una puba, una figura pagu crara, calecuna cosa chi no si biet e ne cumprendhet bene it'est; si narat fintzes in su sensu ebbia de bíere, abbaidare disigiandho
Sinonimi e contrari
abbistare,
assebeltare,
illampiare,
impubai
/
bídere
Frasi
cussa luxixedha apenas si podit apubai ◊ apo apubadu un'iscritura antiga ◊ de atesu arrennesciat a apubai sa spéndula ◊ comenti orbescit si apubat su colori de is cosas ◊ no apubu nudha, sa vista mi est cumentzendi a mancai ◊ fut iscuriu che in buca ma apo apubau is porcos
2.
fai chi su tzurpu apubit! ◊ su pastoredhu at apubau unu trunchedhu de ollastu liuru ◊ mi pòngiu innòi, chi mi apubint! ◊ sa màchina noa dha tenis giai apubada ◊ si cravat che unu lupu candu apubat su pistoni!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
apercevoir
Inglese
to perceive
Spagnolo
divisar,
ver
Italiano
scòrgere,
avvistare
Tedesco
erblicken,
sichten.
assaborí , vrb: assaborire Definizione
cumprèndhere una cosa chi no si est inténdhia bene, chi si est inténdhia a arrogus e a mússius, leare cabu, leare oru de calecuna cosa chi no s’ischit
Sinonimi e contrari
assabèschere,
assebeltare,
bodhiri,
indennentai,
scasumai,
scolliri
Frasi
da'ite l'as assaboridu chi est gai su chi est nendhe sa zente? ◊ lassamí ponni prus acanta, ca no intendu e no ndi assaboru nudha! ◊ zughiant unu chistionu ma no ndhe lis apo assaboridu nudha ◊ no ndi apu pótziu assaborí nudha de su chi depint fai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
percevoir,
réussir à comprendre
Inglese
to perceive,
to realize
Spagnolo
percibir,
lograr entender o saber algo
Italiano
percepire,
riuscire a capire o a sapére
Tedesco
verstehen,
erfahren.
assebeltàre , vrb: assebertare,
assebestare,
sebeltare* Definizione
arrennèscere a bíere, a intèndhere, a distínghere, a cumprèndhere
Sinonimi e contrari
allampare,
apubai,
illampiare,
iscerai,
semeschiare
/
assabèschere,
assaborire
Frasi
sos titones li faghiant paga lughe e assebertaiat petzi carchi cosa ◊ in mesu de s'abba che apo assebeltadu una moneda ◊ tue lu miras, ma no assebertas de ite colore est
Traduzioni
Francese
apercevoir
Inglese
to perceive
Spagnolo
divisar
Italiano
scòrgere
Tedesco
erblicken.
atibbíre, atibbíri , vrb Definizione
aferrare in su sensu de cumprèndhere su chi si narat o s’intendhet o liget
Sinonimi e contrari
atinai,
cumprèndhere
Frasi
no atibbit nudha, cussu ◊ candho fist minore no atibbias (G.Ruju)◊ sas féminas si fint atristadas, fortzis ca aiant atibbidu s'irballu ◊ no si cumprendhiat, no beniat bene a atibbire cantu nos inghiriaiat ◊ s’argumentu de su líbberu non fit tantu bonu a atibbire ◊ sa tradutzioni mi est serbia po atibbí asua de is diferéntzias de is duas línguas
Traduzioni
Francese
comprendre
Inglese
to perceive
Spagnolo
percibir,
entender
Italiano
percepire,
comprèndere
Tedesco
wahrnehmen.
iscampiàre , vrb Definizione
andhare o essire a bíere, o fintzes po si giare a bíere (nau de s'aera, ispalatare, iscrarire); bíere de atesu / iscàmpia sa conca! = boga sa conca!, incàradi a bídere!
Sinonimi e contrari
acarare,
acerare,
acherare,
acontrare,
acrarare,
afacare,
bídere,
cumparire,
essire,
imbraconare,
incarai,
inciarare,
ingiarare
/
ispalaciae
Frasi
si est aperta sa zanna e tandho est iscampiada issa ◊ erisero est iscampiada un'ànima dolimorjosa a mi nàrrere de bènnere ◊ sas crocas iscàmpiant apenas cumintzat a pròghere ◊ su sole onzi tantu iscampiabat dae palas de sas nues ◊ ti torras a iscampiare e ti amus a dare sa risposta ◊ si s'aera s'iscàmpiat in bonu essimus
2.
mai in sa vida si torret a iscampiare! ◊ mai s’iscàmpiet su triballu: como mi paso! ◊ las ant iscampiadas dae tesu, a issas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se montrer,
apercevoir dans le lointain
Inglese
to lean out,
to perceive in the distance
Spagnolo
asomarse,
divisar
Italiano
affacciarsi,
scòrgere da lontano
Tedesco
sich zeigen,
erblicken.
saeràre , vrb: secherare,
segherare,
serare,
seriare Definizione
su si acatare, sapire, arrennèscere a bíere a solos is cosas
Sinonimi e contrari
abbídere,
abbillai,
acatae,
ischidare,
sagamare,
sapèschere,
sapire
/
bídere
Frasi
Madalena, a limba leada, mancu si saerat: àsiu tenet sa mama de dha tzirriare!…◊ ahi, si ti fis segherau su chi ses e de su chi contas! ◊ si est inamoradu de una e no si est seradu de sas àteras ◊ nos seramus sa pedhe subra de sas carres ◊ no mi so mai seradu de te ◊ tocat de nos segherare e de nos irbotare a su male! ◊ si sereit chi li mancaiat dinari ◊ a pè a pè in cumpagnia no mi so seriadu de su caminu ◊ si m'imbergo no si sègherat nemmos ◊ zughia sos pes bisestrados chi mancu seriare los podia ◊ si as giudísciu e ti seras, ti ses lendhe sos gustos contràrios ◊ istasero no mi sero: mi paret de ch'èssere atesu (G.Oggiana)◊ connoschiat su bàulu de sos canes e si fit segherau chi cussu ganninzu non fit de afetu (G.Piga)◊ "siscuru a chie no si serat solu!", naraiat mamma
2.
serat bisonzu de piànghere e de pregare ◊ s'anade apena chi at seradu su falcu si che afungat ◊ millos, como los sero!
Traduzioni
Francese
s'apercevoir,
se rendre compte
Inglese
to perceive
Spagnolo
percatarse,
darse cuenta
Italiano
avvedérsi
Tedesco
wahrnehmen,
bemerken.
sapíre, sapíri , vrb Definizione
su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura
Sinonimi e contrari
abbigiare,
acapassai,
saerare,
sagamare,
sapiare
Frasi
bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga)
Cognomi e Proverbi
prb:
su dannu peus est a no si sapire
Etimo
itl.
sapere
Traduzioni
Francese
percevoir,
être conscient,
constater,
se rendre compte
Inglese
to perceive,
to be conscious,
to ascertain
Spagnolo
percibir,
ser consciente,
percatarse
Italiano
percepire,
èssere cosciènte,
avvedérsi,
constatare
Tedesco
wahrnehmen,
bewußt sein,
bemerken,
feststellen.
sebeltàre , vrb: assebeltare,
sebertare,
sebestare Definizione
arrennèscere a bíere, a intèndhere, a cumprèndhere, mancari cun dificurtade
Sinonimi e contrari
allampare,
apubai,
iscerai,
semeschiare,
semodare
/
assabèschere,
assaborire
Frasi
so duas oras chirchendhe a mamma e no la seberto in logu ◊ de cudhu no ndhe sebestaiat mancu su fiagu ◊ est sebeltendhe sa trata de sa fera ◊ dàemi sos ortzales, chi no ndhe seberto de custa cosa goi minuda! ◊ a s'iscuru sas cosas no si podent bene sebeltare
2.
sa vida no at piús valore: paret chi no sebestet su chervedhu! ◊ a cantu ndhe sebertaia deo, unu fit de importu si ischiat a leare sa màchina ◊ mi che so sebertadu atesu, in su pessamentu
Etimo
ltn.
sequestrare
Traduzioni
Francese
apercevoir
Inglese
to perceive
Spagnolo
divisar
Italiano
scòrgere
Tedesco
erblicken,
bemerken.